SHOX Geni ve İdiyopatik Boy Kısalığı

Prof.Dr. Haydar BAĞIŞ
Tıbbi Genetik ABD Başkanı
02.06.2023 

İdiyopatik boy kısalığı (IBK), herhangi bir hastalık bulgusu olmaksızın, belirli bir yaş, cinsiyet ve popülasyon için karşılık gelen ortalama boyun 2 standart sapmadan fazla altında olması ile karakterize bir durum olarak tanımlanır.Bu tanıma göre, teşhis çalışmalarının sonunda boy kısalığı nedeniyle sevk edilen tüm çocukların yaklaşık %80'inin ISS olarak etiketleneceği tahmin edilmektedir. Genetik faktörler mutlak boyu, büyüme temposunu ve puberte başlama yaşını etkileyerek  boyun son halini kontrol etmektedir.

Boy kısalığından sorumlu pek çok gen tanımlanmış olup bu genlerin önemli bir kısmı diğer hedef genlerin ekspresyonunu düzenleyen transkripsiyon faktörlerini kodlamaktadır. Yapılan çalışmalarda, İBK  tanısı alan olguların bir kısmının SHOX geni mutasyonları ile ilişkili olduğu gösterilmiştir. SHOX (Short Stature Homeobox geni) geni X ve Y kromozomlarının p kolundaki psödootozomal bölgenin (PAR1) 700 kb distalinde yer almaktadır. Genin kodladığı protein hücre farklılaşması ve pek çok organ oluşumunda rol oynayan bir transkripsiyon faktörü olarak işlev görmektedir

Kısa boylu bazı insanlarda SHOX geninin tamamının silinmesi veya genin içinde veya yakınında mutasyonlar tespit edilmiştir. Bu boy kısalığı genellikle idiyopatik olarak tanımlanır, yani bir hastalık veya sendromun karakteristik özellikleri ile ilişkili değildir. Bununla birlikte, kısa boylu ve SHOX geninde değişiklik olan bazı kişilerin ince iskelet anormalliklerine sahip olduğu bulunmuştur.

SHOX geni , diğer genlerin aktivitesini düzenleyen bir protein yapmak için talimatlar sağlar. Bu role dayanarak, SHOX proteinine transkripsiyon faktörü denir. SHOX geni, birçok vücut yapısının oluşumunu kontrol etmek için erken embriyonik gelişim sırasında hareket eden geniş bir homeobox genleri ailesinin bir parçasıdır. Spesifik olarak, SHOX geni, iskeletin gelişimi için gereklidir. Kol ve bacaklardaki kemiklerin büyümesinde ve olgunlaşmasında özellikle önemli bir rol oynar.

SHOX geninin bir kopyası, psödootozomal bölge adı verilen bir alanda cinsiyet kromozomlarının (X ve Y kromozomları) her birinde bulunur. Pek çok gen, X veya Y kromozomuna özgü olmasına rağmen, psödootozomal bölgedeki genler her iki kromozomda da bulunur. Sonuç olarak, hem dişiler (iki X kromozomu olan) hem de erkekler (bir X ve bir Y kromozomu olan) her hücrede SHOX geninin iki fonksiyonel kopyasına sahiptir.

SHOX eksikliği olan prepubertal çocuklarda rekombinant insan büyüme hormonu (rhGH) tedavisi yaklaşık 1 SD boy kazanımı sağlamaktadır.

SONUÇ OLARAK

Boy kısalığı olan çocuk ve gençlerde SHOX geni mutasyonları dikkate alınmalı ve tıbbi genetik merkezlerinde bu genin özellike delesyonuna mutlaka bakılmalı ve öncelikli olarak FISH testi yapılması gereklidir.